اخلا ق شهروندی، درک رفتار عمومی

امروزه زندگی از نوع شهری نیاز به قوانین، ارتباطات و تعاملا ت خاص خود دارد و هرگونه وقفه، کوتاهی و نادیده گرفتن قوانین و آداب شهرنشینی و رعایت نکردن حقوق دیگران، تنش ها، خشونت ها و ناملا یمات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری را دامن می زند. افراد حتی در درون خانه خود هم باید با نوع رفتار خود مراعات همسایه ها را داشته و به حقوق آنها احترام بگذارند.
انسان ها در زمان های نسبتا دور که هنوز شهر ها به صورت امروزی شکل نگرفته بودند بسیار آزادانه تر زندگی می کردند و هیچ حد و حصری را برای خود قائل نبودند. شاید ضرب المثلی مانند <چهاردیواری، اختیاری> از همان زمان ها شکل گرفته باشد.

ولی امروزه زندگی از نوع شهری نیاز به قوانین، ارتباطات و تعاملا ت خاص خود دارد و هرگونه وقفه، کوتاهی و نادیده گرفتن قوانین و آداب شهرنشینی و رعایت نکردن حقوق دیگران، تنش ها، خشونت ها و ناملا یمات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری را دامن می زند. افراد حتی در درون خانه خود هم باید با نوع رفتار خود مراعات همسایه ها را داشته و به حقوق آنها احترام بگذارند.

این احترام به حقوق متقابل از زمانی شکل گرفت که جمعیت شهرنشین افزایش یافت و هر روز که می گذشت شهر ها نیز گسترش پیدا می کرد. به طبع آن مناسبات اجتماعی میان مردم نیز پیچیده تر از قبل می شد؛ پس زندگی اجتماعی نیازمند قوانین و ساختار هایی بود که با این رفتار های شهر نشینان هماهنگ باشد. گی ارمه، در کتاب <فرهنگ و دموکراسی> می نویسد: شهروندی فقط از لحظه ای آغاز می شود که انسان در ها را به روی کسانی که با او فرق دارند، بگشاید. شهروند کسی است که قواعد سلوک دموکراتیک را می داند و ارزش های اخلا قی آن را می شناسد.

قوانین مربوط به شهر نشینی امروزه در قالب شهروند تداعی می شود، شاید واژه شهروند در میان کتاب ها و روزنامه ها غریبی نکند اما در متن جامعه هنوز میهمانی ناخوانده محسوب می شود و هنوز هم در تعریف آن ابهامات زیادی دیده می شود. جامعه شناسان شهری و متخصصان فنی شهر سازی و معماری بر این باورند که میان شهرنشینی و شهر نشین تفاوت زیادی وجود دارد، شهر نشین کسی است که به لحاظ جغرافیایی در یک قلمرو به نام شهر ساکن است و شهر نشینی یعنی اینکه شهر وند دارای فرهنگ شهر نشینی شده باشد.

در این میان شهروندی یکی از مهم ترین و کاربردی ترین تئوری های این دوره شده است که در ایده شهروندی حق همه افراد برای برخورداری از حقوق قانونی به رسمیت شناخته شده و مسوولیت هایی که آنها باید آن را به جهت برخورداری از یک زندگی مناسب تر برعهده گیرند مشخص می شود. باید دانست که تنها استقرار فیزیکی در شهر ، معادل واژه شهر وند نیست، شهر وند باید در نقش های مشارکتی مدیریت بهینه شهر ایفاگر نقش و مسوولیت باشد، چرا که شهروندی، بستر اجتماعی مناسبی را برای فعالیت های فرد مهیا می کند تا او بتواند همه چیز را در خدمت پیشرفت خود به سوی تعالی به دست گیرد. در حیطه شهر وندی، حق همه افراد برای برخورداری از حقوق قانونی به رسمیت شناخته شده و همچنین مسوولیت هایی که آنها باید آن را به جهت برخورداری از یک زندگی مناسب تر برعهده گیرند مشخص می شود. اساسی ترین و آشکار ترین قوانین شهروندی در جامعه ای چون ایران، احترام به حقوق دیگران، وقت شناسی، عدم ایجاد مزاحمت در انواع مختلف آن، حفظ میراث زیست، ایجاد فضا و محله سالم، پیشگیری از هرگونه آلودگی از نوع محیطی و صوتی، مشارکت در اداره شهر و جلوگیری از تخریب اموال عمومی است.

عبور از چراغ قرمز، انداختن زباله به خیابان ها و بوق های بی مورد فقط بخش کوچکی از رفتار های ناهنجار و غیراجتماعی است که هر روز ما در زندگی خود با آنها مواجه هستیم، حتی ممکن است چنین رفتار هایی بر شهرو ندانی که درصدد رعایت قوانین و هنجار های شهر وندی هستند اثر گذاشته و رفتار آنها را نیز تحت تاثیر قرار دهد، لذا باید با ایجاد زمینه های فرهنگی جدید و دقت لا زم در اجرای قوانین، بنیاد قوانین شهر وندی را هرچه بیشتر تقویت و آن را برای دهه های آینده نهادینه کنیم، چرا که وقتی شهر وندان احساس کنند در صورت انجام رفتا ر هایی از قبیل انداختن ته سیگار در پیاده رو مورد سرزنش اطرافیان قرار می گیرند، از انجام چنین رفتار ی پرهیز کرده و به سمت انضباط اجتماعی حرکت می کنند. همان طور که اکنون سیگار نکشیدن در مکان های عمومی مانند اتوبوس های درون شهری به یک فرهنگ عمومی تبدیل شده است و دیگر کسی به خود اجازه نمی دهد که در چنین مکان هایی سیگار بکشد. البته این موضوع غالبا در نهادینه کردن فرهنگ شهر نشینی خلا صه نمی شود و ریشه آن در مهاجرت های بی رویه ای است که در شهر ها مشاهده می شود، توسعه گسترش شهر نشینی با سرعتی بی سابقه و حتی سریع تر از کشور های صنعتی باعث شده که بسیاری از شهر وندان آمادگی لا زم برای ورود به این زندگی را پیدا نکنند. افزایش بیکاری در چند سال گذشته، مهاجران را از شهر های کوچک که کمترین اصطکاک را با قانون داشته اند به کلا ن شهر های بزرگ پرتاب کرده و همین عامل باعث شده که آنها خود را در کلا نشهری ببینند که زندگی در آن هم جهت با قانون است. با مهاجرت آنها و گسترش شهر ک ها و حاشیه نشینی فاصله هسته اولیه تا اقصی نقاط شهر هر روز بیشتر می شود. سفر های درون شهری، زمان را از شهر وندان می دزدد و شهر وندان برای صرفه جویی در وقت قانون را نادیده می گیرند و با پس انداز کردن دقیقه ها جان خود و دیگران را به خطر می اندازند.

در این صورت <قانون گریزی> متولد می شود و شهر وندان <مستمع آزاد> صدای قانون را نمی شوند و بعضی از شهروندان قانون را کالا یی لوکس می داند که برای دیگران وضع شده و دیگران برای عمل به آن مقدم هستند.بی توجهی به قوانین شهر نشینی و رعایت نکردن حقوق شهر وندی ناشی از همین آمادگی، موجبات آزار دیگر شهروندان و حتی خود را فراهم می آورد. در نتیجه گسترش این بی سازمانی اجتماعی که پیوند دهنده روابط فردی با روابط اجتماعی است، موجب ایجاد هرج و مرج اجتماعی و در نتیجه از هم پاشیدن اعتماد اجتماعی می شود و هر فردی به فکر منافع فردی به جای منافع ملی خواهد بود. هیچ فردی نه می تواند و نه باید به گونه ای انحصاری تنها در فکر پیشرفت و گسترش زندگی مادی خود برآید، بدون آنکه هیچ ارزش و اهمیتی برای سایر اجزای جامعه قائل شود چرا که آنگاه برای نیل به این اهداف تنها باید از باقیمانده سایرین عبور کرد که اگر اینگونه شود بی گمان آنچه بر جای خواهد ماند جز ویرانه ای نخواهد بود. اخلا ق شهری و شهر وندی اگرچه امروز به همراه مفاهیم مدرن و در قالبی نو به مخاطبان عرضه می شود اما اخلا ق همیشه یک قلمروی مهم در زندگی اجتماعی و معرفتی هر فرد شناخته می شود و چه بسا حتی پیش از هرچیز یک وسیله تنظیم کننده در روابط اجتماعی انسان ها نیز تلقی شود، اخلا ق در شکل اجتماعی اش یک ضرورت است. باید گفت رفتار هر کس در جامعه عرضه کننده گونه ای از روابط آشکار و پنهان موجود در همان جامعه است، چون به هر حال انسان معلول اجتماع است و اجتماع در قبال او دارای مسوولیت. هرچند این واقعیت هرگز نمی تواند توجیهی بر رفتار های قانون شکنانه و نادرست او به بهانه تاثیرگرفتن از جامعه و یا گرفتن انتقام از آن شود. به هر حال این امری انکارناشدنی است که هرگاه عملی غیراخلا قی از کسی سر بزند، آنکه نخست متهم اصلی به شمار خواهد رفت خود او خواهد بود که باید پاسخگوی کردار نادرست خویش باش

برگی زیبا از روزنامه اعتماد ملی