ارتباط به معنی انتقال اطلاعات از یک فرد به فرد دیگر است. بیش تر مردم، حدود 75 درصد زمان بیداری خود را صرف برقراری ارتباط، تبادل اطلاعات، افکار و عقاید با دیگران می کنند. ارتباط کلامی، در قالب زبان و کلمات انجام می شود در حالی که ارتباط غیر کلامی ، این گونه نیست و بیشترین ارتباط ما با دیگران، از این طریق است.
ارتباط غیر کلامی شامل اشاره ها، تماس چشمی، لحن صدا و حرکت بدن می باشد. گاهی نوع پوشش و سکوت اختیار کردن نیز جزو ارتباط غیرکلامی به شمار می رود. در یک ارتباط ، پیام ها به دو طریق کلامی و غیر کلامی ارسال می شود. اگر بین کلمات ادا شده و حرکات بدن گوینده تضاد وجود داشته باشد، گیرنده پیام، بیش تر به حرکات بدن و اشاره های غیر کلامی اعتماد می کند.
«جی. دیلیو پورتر » ارتباط غیرکلامی را در چهار گروه تقسیم بندی می کند:
جسمی: ارتباط فردی شامل اشاره های چهره ای، لحن صدا، بو و حرکات بدن
هنرشناسی: ارتباط از طریق موسیقی، بازیگری، نقاشی و مجسمه سازی
علائم: شامل پرچم ها، شلیک توپ به پاس احترام، آژیر و سوت زدن
نمادها: به کارگیری آداب و رسوم مذهبی، شأن و منزلت و جایگاه اجتماعی
آگاهی از ارتباط غیرکلامی، برای مدیران به عنوان رهبران سازمانی، به دو دلیل اهمیت دارد:
1- مدیر به عنوان رهبر گروه برای انجام بهتر وظایف، باید با کارکنان ارتباط موثری داشته باشد اگر اشاره های غیرکلامی کارکنان از سوی مدیر به خوبی تفسیر شود، می تواند به آن ها پاسخی مناسب بدهد.
طرز تلقی، نگرش و احساسات کارکنان، از طریق ‎ارتباط غیرکلامی ارسال می شود بعضی از نیازهای فردی مانند رشد، قدرشناسی، موفقیت و تشویق، باید در سازمان ارضاء شود که لازمه این کار، شناخت و درک این نیازها از سوی مدیران و از طریق ارتباط غیرکلامی است. اگر کارکنان سازمان درک درستی از اشاره های غیرکلامی داشته باشند، سازمان، شانس موفقیت بیشتری دارد.
2- نگاه مستقیم گوینده، نشان دهنده صفا، صداقت و احساس اعتماد او به شنونده است. نگاه کردن به پایین، حاکی از فروتنی و چرخاندن چشمان به بالا، ناشی از خستگی گوینده است.
مطالعات نشان داده است که ارتباط غیرکلامی ، اطلاعات لازم را برای مدیران و کارکنان فراهم می سازد یافته های این پژوهش دارای دو جنبه قابل بررسی می باشد:
الف) ویژگی های ثابت
– فاصله: فاصله ای که یک نفر با دیگری رعایت می کند، غالباً یک پیام غیرکلامی را منتقل می کند در بعضی از فرهنگ ها این فاصله، نشان دهنده نوعی علاقه است در حالی که گاهی می تواند ناشی از منزلت اجتماعی تلقی گردد.
– طرز قرار گرفتن: بسیاری از افراد به روش های مختلفی مانند چهره به چهره، پهلو به پهلو یا حتی پشت به پشت دیگران قرار می گیرند برای مثال افراد معاشرتی، به طور معمول پهلو به پهلو و افراد رقابت جو، چهره به چهره دیگران قرار می گیرند.
– حالت اندامی: بعضی افراد ممکن است روی صندلی، صاف بنشینند یا لم بدهند یا هنگام تعامل با دیگران، بایستند. این ها عواملی است که باعث انتقال پیام می شود.
– تماس جسمی: دست دادن، دست به شانه کسی زدن، هل دادن یا دست کسی را محکم گرفتن، همه می توانند انتقال دهنده ی پیام ناشی از صمیمیمت و احساس محبت یا برعکس، نفرت و بی تفاوتی باشند.
ب) ویژگی های متغیر و پویا
– بیان چهره ای: لبخند، اخم، ابروی بالا رفته، خمیازه کشیدن و پوزخند زدن، همه انتقال دهنده اطلاعات هستند. بیان چهره ای به طور معمول به هنگام ارتباط و با توجه به واکنش شنونده، تغییر می کند و در فرهنگ های مختلف، می تواند معانی مشترکی داشته باشد.
– حرکات و اشارات: یکی از مهم ترین حرکات و اشارات، مربوط به دست هاست که هنگام حرف زدن، کمتر به آن توجه می شود. بعضی از حرکات و اشارات مانند گره کردن مشت، دارای معانی جهانی است در حالی که سایر اشارات و حرکات در فرهنگ های مختلف، دارای معانی مختلفی می باشند.

– نگاه کردن: یکی از ویژگی های مهم در ارتباطات اجتماعی، تماس چشمی است. نگاه کردن می تواند انتقال دهنده هیجاناتی مانند محبت یا نفرت، علاقه یا بی تفاوت باشد.
روش های غیر زبانی
ویژگی های ثابت و متغیر ارتباط غیرکلامی می توانند اطلاعات مهمی را از فرستنده به گیرنده ی پیام منتقل کنند. اکنون نگاهی به روش های غیرزبانی انتقال پیام می اندازیم:
– زبان بدن: بهترین روش برای دسترسی به توان مدیریتی، فقط گوش دادن به حرف های کارکنان نیست. بلکه مشاهده حرکات است که کارکنان هنگام حرف زدن انجام می دهند.
– بیان چهره ای: به طور معمول از بیان چهره ای، برای انتقال هیجان ها استفاده می کنیم. چهره می تواند نگرش و طرز تلقی گوینده باشد. محققان معتقدند که بیان چهره ای، بهتر از هر عاملی می تواند وضعیت هیجانی ما را توصیف کند به عنوان مثال حالت چشمان می تواند شادی، غمگینی و یا حیرت ما را بیان کند و با یک لبخند و تبسم می تواند صمیمیت، علاقه و محبت را نشان دهد. پایین بودن چهره، ابروها و پیشانی چروک شده می تواند ناشی از خشم باشد.
– تماس چشمی: یکی از قوی ترین ارتباطات غیرکلامی، تماس چشمی مستقیم است. در سازمان ها به طور معمول تماس چشمی مدیران در مقایسه با کارکنان، طولانی تر است. نگاه مستقیم گوینده، نشان دهنده صفا، صداقت و احساس اعتماد او به شنونده است. نگاه کردن به پایین، حاکی از فروتنی و چرخاندن چشمان به بالا، ناشی از خستگی گوینده است.
نگاه کردن می تواند انتقال دهنده هیجاناتی مانند محبت یا نفرت، علاقه یا بی تفاوت باشد.
– فضای شخصی: فضای شخصی همانند یک حباب است که بین شما و دیگران فاصله می اندازد. این فضا، قلمروی غیرمشهود است و وقتی آشکار می شود که کسی تلاش کند وارد آن شود هر چه مقام شما در سازمان بالاتر باشد، فضای بهتر و بیش تری خواهید داشت، از قلمروتان بهتر محافظت خواهید کرد و به سادگی می توانید به قلمرو مرئوسین وارد شوید.

– زبان آوایی: یافته های محققان نشان می دهد که لحن، طنین و کیفیت صدا و سرعت کلمات ادا شده می تواند هیجان ها را بدون توجه به محتوای پیام انتقال دهد. لحن صدا علاوه بر انتقال پیام می تواند به عنوان مکمل پیام عمل نماید به عنوان یک ارتباط گر باید نسبت به تأثیر لحن، طنین و کیفیت صدای تان بر تفسیر پیام از سوی شنونده توجه کنید.
– سکوت و زمان: سکوت می تواند تأثیر مثبت و منفی بر فرآیند ارتباطات داشته و بر تحکیم یا قطع روابط، اثر گذار باشد. سکوت می تواند باعث بروز تنش و اضطراب شده یا برعکس به حفظ آرامش گوینده کمک کند. سکوت می تواند نشانه علاقه یا بی علاقگی، موافقت یا محافظت باشد.
زمان نیز می تواند نشان دهنده جایگاه و منزلت اجتماعی و سازمانی باشد در یک سازمان سالم، مدیر و کارکنانش برای برقراری ارتباط و احترام متقابل به یکدیگر، زمان را رعایت می کنند.
نتیجه گیری
بدون توجه به این که در سازمان، دارای چه مقام و سمتی می باشید، باید حساسیت تان را به ارتباط غیرکلامی بهبود دهید. سازمان ها باید به اشارات غیرکلامی کارکنان، پاسخ مناسب دهند و مهارت خودشان را در این حوزه تقویت کنند. البته شما باید همیشه در طول زندگی، با ارتباطات غیرکلامی آشنا باشید اما به راستی چه قدر به این موضوع توجه دارید؟

منبع: ماهنامه شادکامی و موفقیت، شماره 66